Suite Artabria
Unha triloxía de Manuel Lourenzo
Manuel F. Vieites
Son tres en efecto, os textos que integran este volume, cos que o seu autor gañou en 2016 o Premio Álvaro Cunqueiro de textos dramáticos que cada dous anos convoca a Axencia Galega das Industrias Culturais, e que vén de editar Edicións Xerais de Galicia na colección Biblioteca Dramática Galega, xa polo número 22. É certamente cousa de mérito que un dos premios oficiais máis importantes das nosas letras, promovido desde a Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria, que ten a finalidade explícita de potenciar a creación dramática, non teña carácter anual, pero cousas máis exquisitas e aberrantes se teñen visto neste país. Será que os autores e autoras escriben tamén con carácter bianual ou que ao mellor son dous os anos que leva escribir un texto dramático polo aquel dos diálogos e das didascalias. Son arcanos difíciles de explicar, pero máis aínda de entender.
A Suite Artabria, está integrada por tres textos titulados Orzán,O fulgor das Atochas e Alerta na rúa do pozo, aos que o autor quere vincular por medio do concepto musical de suite, tendo como elo común e fío condutor o feito de daren conta de tres historias marcadas por seres tristes que viven vidas tristes, pero que aínda así están dispostos a facer o que for para sobrevivir, e manter viva a tristeza de todos os días. Nesa dirección, as tres historias comparten a súa capacidade probada para alimentar aqueles vellos seriais que se ían debullando aos poucos nun coñecido e moi popular semanario que, creado e dirixido por Eugenio Suárez Gómez, se editou en Madrid entre 1952 e 1987. Titulado El Caso, propoñía unha crónica de sucesos rechamantes, non sempre vinculados coa enorme diversidade formal do crime, e nalgunhas ocasións similares aos que agora alimentan programas televisivos con altos índices de audiencia, mesturando novas cun alto impacto emocional e figuras moi populares nas artes da rexouba, da cubillada e da murmuración.
Neste caso sen embargo estamos ante tres historias que se ben puideron ter acontecido, non temos constancia do seu carácter histórico ou de que tivesen pasado á esfera pública, se ben en moitas vilas e cidades do país teñen acontecido historias semellantes, que son moitos os segredos que se manteñen agochados. E por volvermos ao asunto da suite, tal vez a música que mellor lle acaía ao conxunto, sexa a do bolero, por moito que este sexa un xénero no que o saxo ocupa un lugar secundario cabo de pianos, guitarras e percusións. Boleros que falan de abandono, traizón e penar.
Dos tres textos, o máis logrado é o primeiro, onde se recrea unha historia de supervivencia na que interveñen tres homes e unha muller, sendo os homes un pai e os seus dous fillos, e sendo a muller, a moza dun dos fillos, logo acariñada co irmán do seu mozo, e finalmente forzada polo pai, quen reivindica con esa acción o seu rol de galo maior do infecto curral. Hai, de certo, unha considerable negrume en todo o conxunto, que en Orzánse volve arrepiante e mesmo abafante, e será por iso, ao mellor, que nos veñen á cabeza imaxes de pezas notables na súa negrume, sexan títulos do grand guignolfrancés tan popular a principios do século XX, sexan textos sobranceiros de Armado Cotarelo Valledor (Mourenza), Antón Villar Ponte (Os evanxeos da risa absoluta), ou Ramón María del Valle-Inclán (Cara de plata), sen esquecer a peza que Harold Pinter titulou The Homecoming, habitualmente traducida como De volta ao fogar.
Pois a esencia última desta drama de ribeira, e houbo un tempo en que o Orzán era tal cousa, radica nos cambios de fortuna que se van producindo cando Carlos, e despois Antón (o pai), volven ao fogar onde vive Berto na compaña da nai, que desaparece, e cos amores de Rus, que vai e vén. A volta de Carlos fai que determinados acontecementos se precipiten, e a chegada do vello e inerme Antón fai que todo o castelo de naipes de desfaga. Como dixemos, un asunto que de ser coñecido, alimentaría páxinas e páxinas do antedito semanario. Un texto excelente, que como levamos dito, arrepía. Parabéns a autor e editor por esta magnífica peza de literatura negra.
Un conflito global
Certamente nas tres pezas que integran o tríptico hai referencias claras a barrios e lugares da cidade herculina, mais non é menos certo que esas historias poderían ter acontecido ou podería situarse en calquera outra cidade galega; en Vigo, por exemplo. Nomes coma Orzán, As Atochas, A Torre ou Os Castros teñen resonancias múltiples, que aumentan de forma considerable ao dicirmos Monte Alto, Labañou, O Papagaio, Palavea ou Sagrada Familia. Falta, non obstante, a paisaxe humana, esa longa ringleira de persoas, condutas e formas de vida, que constituían emerxencias, por veces brutais, das moitas problemáticas que padecían os habitantes deses barrios, non tanto marxinais canto marxinados. Bótase a faltar, nos tres textos de Lorenzo, a presenza coral da colectividade para que a idea de ruta iniciática que reclama o autor cunha certa afouteza, e que tanto apreciaba o xurado do premio no seu ditame colla corpo e sentido.
E mesmo así, aínda sen a presenza de todas esas persoas con carne e desexo, os tres textos están a falar das desgrazas cotiás das xentes do común, desafiuzadas de por vida antes de naceren, pois tal é o destino dos que habitan os mundos que as elites sitúan da banda dos que perden. Robin Soans é autor dun texto notable, A State Affair, no que recrea o mundo no que viviu a dramaturga Andrea Dunbar, nun barrio desfeito da cidade derruída de Bradford, noutrora unha gloria da industria téxtil inglesa. Escoitando aos amigos de Andrea falar de fracasos e esperanzas, de drogas e violencia, non era tan difícil situármonos en tantos e tantos barrios de tantas cidades que viron como o slogan do “No future!” se facía realidade. Tamén agora esa ausencia de futuro segue a ser o conflito da maioría. Na Coruña, en Vigo, en todas partes.