maderne / crítica literaria e teatral... E POLÍTICA

un espazo para partillar críticas, comentarios, reseñas e outros documentos sobre literatura, teatro, arte, cultura..., amenizado por Manuel F. Vieites




domingo, 15 de enero de 2017

Tartufo de Molière, segundo Carles Alfaro, no Centro Dramático Galego

Tartufo no Centro Dramático Galego

Algunhas preguntas

Manuel F. Vieites

Desde Faro da Cultura, Faro de Vigo

En 1804 o escritor e poeta Manuel José Quintana, impulsor das Cortes de Cádiz e da Constitución de 1812 (razón pola que sería encarcerado tralo retorno de Fernando de Borbón), publicaba na revista Variedades de Ciencias, Literatura y Artes unha recensión da peza de Moratín, La Mojigata, na que presentaba un conxunto de cuestións especialmente relevantes en relación co rol da crítica literaria, que a día de hoxe non perderon actualidade, e menos onda nós. Satisfeito a medias cos resultados, mostraba as súas dúbidas a respecto do camiño a tomar na súa análise, pois se criticaba o texto podería entenderse como un ataque persoal a un autor prezado e se o gababa podería verse como adulación inxustificada. Bandas teatrais e literarias sempre as houbo.

A inquietude de Quintana viña pola súa insatisfacción cun texto que propoñía unha crítica moderada, pero que ao mesmo tempo non deixaba de ser un modelo de composición dramática abeirado a un realismo que ilustrados radicais coma el querían potenciar naquel proxecto transformador de signo liberal que xamais puido ser, pola dura oposición das forzas do Antigo Réxime. Lembremos que Quintana foi un dos autores do denominado Informe Quintana, presentado en 1813, seguindo o Informe Condorcet de 1792, e no que se propoñía unha Lei Xeral de Instrución Pública de signo decididamente progresista.

En países cun sistema teatral plenamente normalizado, a crítica das artes e da cultura cumpre un papel fundamental, como mecanismo necesario para establecer diálogos e debates arredor do que acontece nun determinado ámbito, para (in)formar aos espectadores e para propiciar que os creadores poidan ter os necesarios retornos na recepción dos seus traballos. Nos países en que esa situación non se dá, onde o sistema cultural está en obras (por veces mesmo en período de cimentación), a crítica a miúdo se considera unha agresión, un exercicio vaidoso de quen non vale para outra cousa, unha declaración de ignorancia, ou simplemente unha maneira de gañar notoriedade a conta dos demais; por veces mesmo se entendeu como ofensa á patria. En tales circunstancias a crítica é aínda máis necesaria, especialmente para aprender a mirarnos nos espellos do mundo e nos nosos, malia o que se diga nas redes sociais.

Tártufo, espectáculo que vén de presentar o Centro Dramático Galego, con dirección de Carles Alfaro, invita a unha reflexión profunda en relación ao rol que debe cumprir tal institución, pois non cabe entendela como un brinquedo para entreter as xentes do teatro e evitar as súas protestas, ou como fonte de emprego digno nunha profesión marcada onda nós pola precariedade (fóra non é así). O Centro Dramático Galego debe ser, na nosa opinión, unha factoría cultural asentada na defensa da tradición e na promoción da innovación, desde a investigación (tecendo as redes  e parcerías que se precisen). E para iso non serven espectáculos como este Tartufo, que deixa no espectador unha sensación de desleixo de considerarmos dous aspectos esenciais na súa configuración: (1) unha dramaturxia errática que non acerta a actualizar o texto e que pola súa volta provoca que a posta en escena acabe por insinuar un non-lugar que sitúa o texto fóra de calquera contexto; (2) unha dirección de actrices e actores insuficiente para compensar os desequilibrios que non derivan das capacidades (que as había e moitas) senón de maneiras diferentes de enfrontar o personaxe, ante a falta dun estilo interpretativo preciso, que, pola súa vez, determina os elementos de significación cos/nos que traballa o actor/actriz, xerando un eclecticismo imposible e un círculo vicioso. Falta, en suma, ambición artística, pero tamén ambición política, a que mostrou Molière cando ideou unha proposta escénica que tantos amargores lle causou, pois a obra ten a virtude de non deixar monicreque con cabeza. Falta tamén, que todo se debe dicir, que o Centro Dramático Galego teña un estatuto propio, como calquera compañía institucional en calquera país do mundo, para operar coa autonomía que demanda a creación artística.

Camiños por andar

Para mirarnos nos espellos do mundo, e desde un país como Galicia, ao mellor pagaba a pena considerar todo o traballo que se leva feito desde o Royal Court Theatre de Londres, un teatro dedicado a potenciar a dramaturxia propia, e velaí os nomes de Arnold Weskler, Edward Bond, Caryl Churchill, Sarah Daniels ou Sarah Kane, sen esquecer que alí tamén se presentaron os primeiros espectáculos en inglés con textos de Brecht, de Ionesco ou de Sartre. Non se trata dun modelo a imitar, senón a considerar, tamén na súa independencia fronte ao poder político.

Pois a clave está en ver o que unha compañía de teatro financiada con orzamentos públicos pode e debe facer para situar o teatro do país á altura dos teatros dos países da contorna, o que esixe procurar sinais de identidade e desenvolver liñas de traballo propias, que definan con claridade un selo propio, e non falamos dunha maneira galega de facer teatro senón dunha maneira de facer teatro desde Galicia, o que demanda, en primeiro lugar, unha maior atención á dramática propia, e textos hai e direi un: Á outra banda do Iberr, de Xohana Torres.


Por iso no Royal Court, cando ventaban os aires da posmodernidade que anunciaba a morte do vello teatro, seguiron co seu proxecto. E aí seguen, mentres a posmodernidade esmorece coa regalía do posteatro asentado na posverdade. Un andazo post- para unha posGalicia das elites conservadoras, que o posteatro é máis de dereitas que o vello teatro de sempre. Á outra banda do Iberr, en Alepo.