.jpg)
As dúas Marías
O espectáculo da dignidade
Manuel F. Vieites
Desde Faro da Cultura
Nalgún dos magníficos estudos en que constrúe a historia do movemento
anarquista no país (A CNT na Galiza,
Laiovento, 1994), Dionisio Pereira conta que o Centro de Estudios Sociales
Germinal da Coruña, chegou a ter, por volta de 1936, unha biblioteca con máis
de 8.000 volumes, entre os que destacaban títulos como La conquista del pan (1892), do que era autor Piotr Koprotkin,
científico e naturalista ruso que detestaba a estirpe na que nacera, a da
nobreza latifundista que a primeiros do século vinte mantiña bens e propiedades
grazas ao traballo dos servos, palabra que naquel país era sinónimo de escravo.
Aquela biblioteca, coma outras, foi queimada, como se queimaban na Alemaña
nazi, cando o golpe de estado de Francisco Franco desatou a barbarie.
Maruxa (1898-1980) e Coralia
(1814-1983) eran dúas mozas de Compostela, fillas do zapateiro Arturo Fandiño e
da costureira Consuelo Ricart, como tamén o eran Manuel, Alfonso e Antonio,
militantes coma o pai da CNT.
Encarna Otero ten escrito que adoitaban pasear polas rúas da cidade
vella, lucindo os vestidos que elas mesmas facían, e naquela época de tantas
esperanzas, acompañadas de Sarita, a terceira María, que morreu nova. Pero
cando se desatou a barbarie, as bestas vencedoras non só queimaron libros;
tamén cometeron miles de asasinatos e perseguiron sen tregua a todas aquelas
persoas sobre as que se formulase a máis mínima sospeita de colaboración ou
simpatía republicana. E así perdemos a Ánxel Casal Gosende, a Camilo Díaz
Baliño ou a Xaime Quintanilla, e un longo e anónimo etcétera, lembra Encarna
Otero, que cómpre aínda recuperar, a pesar da desmemoria da dita Academia
Galega, digo eu.
Nese contexto de represión, de
interminables noites de pedra, de berros e silencios, e de hordas falanxistas
con sede de sangue dominando as rúas, hai que situar este texto de Esther F.
Carrodeguas, Voaxa e Carmín, co que
obtén en 2015 o Premio Abrente de textos dramáticos, e que nos chega agora da
man de Difusora, acompañado dun
prólogo de Fabrice Corrons e dun epílogo de Encarna Otero. Un texto que acerta
cando foxe da mirada histórica e aposta por unha recreación da peripecia vital
das dúas mulleres en clave máis humana e universal, máis atenta aos valores que
acubilla a experiencia e a presenza.
Michel Foucault ten explicado (Folie et déraison, 1961; Surveiller e punir, 1975), como a
sociedade establece unha disxuntiva entre o que considera normal e o que se
afasta da norma, e neste caso tamén distingue entre o que é permisible e o que
non, sinalando o que debe ser illado e recluído. Pois como ten explicado Giles
Deleuze (Qu'est-ce que la philosophie?,
1991), prodúcese unha transición entre a sociedade disciplinaria e a sociedade
de control, cando o espectáculo punitivo desaparece da esfera e da ollada
pública (fusílase de noite, contra unha parede, cabo dunha gabia), para deixar
espazo a un mecanismo moito máis eficaz: aceptar a submisión, o illamento e a
reclusión, a causa do medo, do pánico, do terror.
Contra eses mecanismos de control
social acaban por rebelarse Maruxa e Coralia cando deciden volver ás rúas, pero
non como as mociñas de cando Compostela respiraba liberdade, senón na súa
condición de suxeito que son se deixa construír (e recluír) polos outros, senón
que se afirma publicamente pois nesa afirmación, nesa recuperación do espectáculo
da diferenza e da diverxencia (que diría Derrida), por ser rechamante, o
suxeito paseaba e mostraba a súa dignidade, convertido en símbolo dos efectos
da represión. Fose un mecanismo de defensa, fose un indicio evidente de
tolemia, ou ao mellor unha máscara sabiamente construída, o paseo das Marías,
como recrea este texto, non deixaba de ser un exercicio de lucidez nunha
sociedade enferma, a franquista. Lembranza viva da barbarie máis infame, que
aínda hoxe permanece agochada, grazas aos máis.
Performance
En 1964 a artista conceptual Joko Ono realizaba no Yamaichi Concert Hall,
de Kyoto, Xapón, a presentación escénica titulada Cut Piece, na que pedía ao público que cortase coas tesoiras que
puxera cabo dela, o vestido que levaba posto. Pouco a pouco o corpo feminino
aparecía nu, sen a protección da roupa, dispoñible, desvalido. Unha maneira de
denunciar os roles que a tradición oriental e occidental concede ás mulleres, e
as maneiras en que os homes exercen un poder bruto e unha violencia ancestral.
Con ela, habería que citar a presenza posterior do pintor José Pérez Ocaña
paseando a súa diverxenia pola rancia rambla barcelonesa nos primeiros setenta,
para espanto da burguesía local. Volver visible o silencio.
Salvando as distancias que queiramos
establecer, cabería analizar o paseo das Marías atendendo ás claves da
presentación ou da acción escénica, pois esa presenza na rúa, que para elas era
un acto cotiá, aínda que cun ton ritual, no contexto da época era unha acción
extracotiá da que emerxía con forza o concepto de persoa escénica, esa que se
sitúa no contexto da presentación ou da acción establecendo con claridade que a
mesma se debe entender como un xogo de roles. E nese xogo de roles as dúas
irmás atoparon unha maneira de presentarse ante a sociedade e lembrarlle o que
eran: dúas vítimas da represión, da violencia e da barbarie. Unha maneira de
dicirlle aos seus propios violadores: non esquecemos. Dúas pioneiras, dúas
precursoras. Quen o soubese daquela!
