.jpg)
Palabras malditas
Bendita memoria
Manuel Francisco Vieites
Sempre se afirmou que o teatro é un
medio de coñecemento, unha forma de confrontarnos con outras realidades, con
outras formas de entender a existencia, con outras formas de ver os problemas grandes
e pequenos, con nós mesmos. Rafael Dieste no seu ensaio La vieja piel del mundo, mostraba que o teatro vai ser a primeira
forma de facer historia de nós, pois en efecto as comunidades representan o que
foi, e ao facelo, recoñéceno, recórdano, aínda que o pasado sexa por veces
causa de dor ou de vergoña. Por tal razón Frínico (511-470 AC) foi multado pola
cidade de Atenas por presentar a concurso a traxedia A toma de Mileto, na que recreaba a caída da cidade lidia nas mans
do exercito persa. Atenas non soubo aturar aquela derrota considerada indigna e
pavorosa, pero si gozou con Os persas,
de Esquilo, que recreaba a derrota persa en Salamina.
Este espectáculo de Teatro do
Noroeste, Palabras malditas, dirixido
por Eduardo Alonso a partir dun texto seu, destaca pola súa dureza e crueza,
pois na fin sitúa ao espectador diante dunha das etapas máis negras da historia
de España, a que se inicia despois do golpe de estado do xeneral Franco contra
o goberno lexítimo da Segunda República, provocando unha guerra civil e unha
represión atroz a cargo do bando vencedor, onde de primeiras tiveron un rol
central as brigadas falanxistas, que encheron as cunetas de cadáveres, entre
eles os de Camilo Díaz Baliño ou Xaime Quintanilla, dous marxinados da Academia
dita galega.
O espectáculo constrúese en diferentes niveis, con referentes que cómpre destacar, sendo o primeiro deles o medo. O pánico, o terror de tantas persoas privadas de vida e liberdade, agochadas nos lugares máis insólitos, para evitar caer nas mans das cuadrillas de asasinos que coa mirada insolente e a pistola quente percorrían as rúas con sede de sangue. Un medo insoportable pola vida dos propios, que levou a tanta xente a delatar ao veciño, ao amigo, ao inocente.
Outro referente vai ser o odio e a violencia,
que neste espectáculo se focaliza na muller, convertida en obxecto sexual que
tanto se quere como se despreza, e en todas aquelas persoas que exercían con
extrema timidez, un dereito á diferenza non inventado aínda. Vendo a Vicente
Rincón, mestre e poeta, lembramos a Federico García Lorca, fusilado, e non esquecemos
a Miguel de Molina, torturado e humillado por mozotes de vedraña estirpe que
destacarían despois como baluartes da ideoloxía nazi. Un río de sangue,
cantaría Violeta Parra.
Pero tamén os mestres, tantos homes e
mulleres que fixeran da ensinanza ferramenta de progreso e de mellora
permanente, de igualdade para os máis, e que foron fusilados, violadas,
enviadas a presidio e traballos forzados, apartados do seu oficio, ou condenadas
a un oprobio inmerecido e a un silencio inxusto.
As peripecias de Carla Campos, a moza
que exerce de prostituta de luxo para os poderosos da cidade, de Vicente Rincón,
o mestre apartado da docencia por acusacións infundadas, ou de Ermitas, a
caseira que ten un fillo preso no Guadarrama, exemplifican o padecemento enorme
de centos de miles de persoas, durante os anos en que en España recuperou a súa
lenda máis negra. Tres historias de vida que informan que en España queda moito
por contar, feridas que curar, honras que restaurar, afrontas que lavar. Un
espectáculo ben deseñado, ben construído, ben interpretado, e sobre todo moi
necesario. Para confrontármonos co que fomos, pois só despois de enfrontar,
para ben e para mal, o que pasou, poderemos falar de civilidade. A memoria é o
que nos pode facer libres.
Unha maleta
Quizais a metáfora máis poderosa do espectáculo, e do propio texto, sexa
esa maleta chea de palabras, de poemas, de historias, de vida, que vai levar
consigo Clara Campos cando consiga fuxir a México, desde Lisboa, deixando atrás
a ignominia. Un obxecto que
simboliza a vida enteira de toda unha xeración de homes e mulleres que atoparon
alén mar unha terra de promisión na que seguir soñando na liberdade, pero á que
levaron tamén palabras ateigadas de ciencia, de saber, de ilusión, de poesía.
España, país da desmemoria, nin
recoñeceu nin saldou aínda a enorme débeda contraída con países como México,
que ata o derradeiro suspiro do ditador mantivo a súa lealdade a un goberno
elixido democraticamente en España nas eleccións de febreiro de 1936, e só en
1977, tras disolverse o último goberno republicano no exilio, aceptará restablecer
relacións diplomáticas.
Maletas, cheas de saber e de
palabras, foi o que levaron por todo o mundo as mulleres e os homes do noso
exilio, quizais unha das xeracións mellor preparadas da nosa historia xunto coa
que agora foxe de novo, e que contribuíron de forma moi substantiva ao progreso
dos países que os acolleron. E
este espectáculo de Teatro do Noroeste constitúe desde o primeiro momento unha
homenaxe, emotiva e crítica, a todas e todos eles. Pois cómpre aínda abrir a
maleta da nosa historia e ver o que hai dentro, oitenta anos depois.
