Árbores que fan bosque
Encomio do teatro comunitario
Manuel F. Vieites
Desde Faro da Cultura, Faro de Vigo.
Hai días veu a
Vigo, ao centro cultural de Valadares, a compañía de teatro afeccionado
Airiños, de Rianxo, a presentar Celtas
sen filtro, versión actualizada dun texto ben notable que Artello levara á
escena en 1983, con dirección de Eduardo Alonso, e do que sería autor Méndez
Ferrín. Un dos primeiros grandes éxitos de público do teatro galego, que volvía
mostrar a súa actualidade grazas á versión realizada pola directora deste elenco,
Esther F. Carrodeguas.
O
grupo Airiños naceu en Rianxo contra 1933, ano no que presentaban A retirada de Napoleón, unha delirante
comedia de Xavier Prado Lameiro que
criticaba aos chamados deputados “cuneros”, persoas que pretendían
representar circunscricións que lles resultaban totalmente alleas. Unha comedia
realmente notable dun dos autores máis representados en Galicia no primeiro
cuartel do século XX, honra que comparte con Eugenio Charlón e Manuel Sánchez
Hermida, autores de pezas breves como Mal
de moitos, onde criticaban con moita retranca o feito de que a mínima
mellora da posición social implicaba que moitas persoas abandonasen o uso do
galego, sendo mellora o ir servir en casa de señoritos.
Charlón
e Hermida, que así se coñecían como parella cómica, aprenderan o oficio con
Eduardo Sánchez Miño e no Coro Toxos e Frores de Ferrol, e forman parte dunha
xeración de autores e creadores que desenvolven o seu traballo ao abeiro dos
cadros de declamación dos coros galegos, agrupacións folclóricas que amais de
pezas e bailes populares tamén presentaban espectáculos dramáticos, como farán
Cántigas da Terra na Coruña, Cántigas e Agarimos en Santiago ou De Ruada en
Ourense. Tempo aquel do segundo florecer do teatro de expresión galega, que en
Vigo acontece da man da Agrupación Artística de Vigo, da que tanto queda por
saber. Cos coros, recobra forza un movemento de recuperación do patrimonio
cultural do país que tamén conseguirá facer que a lingua galega sexa lingua
teatral en moitas vila e cidades de Galicia enteira.
O
teatro galego ten na súa cerna esa dimensión vocacional e afeccionada pois
tamén nos anos sesenta e setenta do pasado século o teatro profesional se vai
conformar con persoas que deciden facer teatro por amor á arte, e sen outra
equipaxe que querer facer teatro, e facer dese querer unha profesión. O
documental O que hai que facer para non
ir ao mar, que recolle a peripecia vital e artística de Tuto Vázquez e
Mariajo Mosteiro, exemplifica moi ben esa dimensión do teatro noso, que nace en
primeira instancia da vontade de facer do galego unha lingua de cultura, e do
teatro unha maneira de estar no mundo.
Esa
mesma é a paixón que latexa, desde 1933, no grupo de teatro Airiños que en
Galicia se pode considerar como un exemplo preciso do que noutros países se
denomina teatro comunitario, unha das modalidades do afeccionado, e que ten
entre as súas características distintivas a de agrupar na escena persoas de
diferentes idades e condicións, unha representación plena da comunidade
enteira. Hai países nos que o teatro comunitario coñece un desenvolvemento
considerable, con agrupacións escénicas que contan con persoal, medios e
recursos que para si quixeran moitas compañías profesionais en toda España, pois
todo ese capital provén das comunidades ás que as agrupacións ofrecen de forma
permanente traballos de calidade contrastada. E nestes tempos e que de novo semella que imos descubrir
varios Mediterráneo varias veces ao día, bo sería mirar o que fan en países en
que o teatro é un sector estratéxico da cultura e da economía. Pois para ese
viaxe está todo inventado, e como mostra… Airiños 1933, unha comunidade que se
recoñece no teatro, facendo teatro.
FEGATEA
Hai anos escribín
unha breve nota na que comentaba como a tendencia dun sector dos axentes
teatrais galegos a potenciar o monocultivo e a esquecer que o campo teatral
funciona como un sistema, tiña graves implicacións na loita común de facer do
teatro un vizoso sector artístico, económico e cultural. Esquecer nas políticas
culturais ao teatro escolar e a todas as modalidades de teatro afeccionado,
supón privar ao teatro de visibilidade e de proximidade, principios básicos
dunha política teatral que queira promover a igualdade de oportunidades e allea
por tanto aos criterios elitistas e clasistas que dominan infelizmente a
programación cultural en toda Galicia. Artes de castas para castas.
Contra
esa dinámica vén loitando desde hai anos a Federación Galega de Teatro
Afeccionado, reclamando tempos e espazos para establecer unha relación permanente
cos seus públicos, que son moitos. E vén loitando por algo tan sinxelo como
poder ofrecer o seu traballo alí onde exista un espazo dispoñible, sen demandar
máis que cubrir custos. Vendo espazos coma o Centro Cultural de Valadares
podemos imaxinar todo canto se podería facer se os responsables das políticas
culturais dos concellos de Galicia enteira soubesen algo de política teatral,
pero tamén de historia. Airiños vai camiño dos cen anos e os teatros seguen
medio baleiros, aínda que se enchan para ver atentados contra Harold Pinter.
Ninguén vai facer nada?