Abel Neves no Centro Dramático Galego con Xardín Suspenso e dirección de Cándido Pazó

Xardín suspenso

Un espectáculo do CDG

M. F. Vieites

Unha exclusiva de Faro da Cultura

Quen teña mirado The Last Samurai (2003) seguramente admire a mestura de serenidade e destemida afouteza que destila o personaxe de Katsumoto Moritsugu, que, malia os tópicos, mostra aspectos básicos do bushido. A persoa que decide ter un dojo ou un karensansui ou participa da fonda filosofía que agochan, ou segue os ditados das moitas modas que nos asedian. Un síntoma. En calquera caso, o karensansui malia non ser lugar para a meditación, invita á procura da serenidade, da contemplación, do silencio interior, do pausado manexo do anciño para ir construíndo na area finos regos que tal vez sexan camiños para a enerxía que flúe no universo. Por iso en Xardín suspenso a aboa, coa sabedoría que sempre agroma da experiencia, é quen de comprender a natureza simbólica daquel espazo rechamante, mundo inerte de pedras e area para os máis. Porque a aboa escoita.

O karensansui pode ser un indicio da comunicación patolóxica que sen ten instalado nunha familia que nuns días verá destruído para sempre o fráxil equilibrio que tantas veces se constrúe con roles sociais que non deixan de ser máscaras. O tema que Abel Neves propón no texto co que se articula este espectáculo que dirixe Cándido Pazó e presenta o Centro Dramático Galego, ofrece moitas arestas, agocha unha complexidade moito maior da que resulta evidente. Unhas veces fai que nos lembremos de A Electra acáelle o loito, de Eugene O’Neill, outras fai que pensemos en Medea, de Eurípides, pero tamén en El arte de amargarse la vida, de Paul Watzlawick. O personaxe central, Lucía, princesa constante ora tronante ora muda, semella unha cebola vermella de Tropea e a súa peripecia pode interpretarse desde o heroísmo de quen loita até a morte por un ideal imposible, cun pouso enorme de soidosa saudade, ou desde a perversidade de quen reifica aos demais coa propia reificación, perverso dobre vínculo. Como nos mostrou o  movemento da anti-psiquiatría, os conflitos teñen unha dimensión sistémica; coa súa morte Lucía procura a morte de canto a rodea.

 

Pero tamén se escoitan voces que afirman que no texto de Abel Neves non hai máis do que se ve, que todo é demasiado simple, que a complexidade ou os subtextos non teñen aquí acubillo, que o que vemos é o que temos. De ser así, as patoloxías de Lucía, e as do seu entorno familiar, aumentarían de forma exponencial: dúas realidades que se negan. O autor mostra condutas, evitando as causas, pero as causas sempre están, pois como dicía Pinter a veces os propios autores só poden dar conta do que pasou, sen explicalo. Pois na peripecia de Lucía, para alén do conflito que provoca a promesa incumprida de Mateo, desgraza coa forza das catástrofes gregas apenas querida nun final de partida que a dilúe, tamén se reflicten outras traxedias que estouran en tantas familias, a causa desas enfermidades estrañas que acaban por desfacer o equilibrio psicofísico das persoas, mentres o entorno asiste impotente á máis cruel das mortes, sen nada que facer, con tanto que dicir, sen explicacións.

 

O espectáculo pode verse de moitas formas. Para uns será un brado de liberdade da moza que decide morrer ao non alcanzar o seu degoiro máis íntimo, para outros, quizais sexa un dejá vu, cando as preguntas cheas de desesperación e angustia (“filla, que tes?”, “fillo que pasou?”, “irmá, fala, dime algo”) só obteñen como resposta un mísero “nada”, ou quedan sen responder. Mais convertendo a Lucía en heroína pérdese complexidade, vanse os matices, pois cantas nais e cantos pais deixarían morrer así a unha filla, con esa actitude paifoca? E de que morre a Lucía, perseguindo o que? Que é o que ela mira, para alén do ar que a rodea? Mística abulense?

 

Do espectáculo destacamos o traballo de Luísa Merelas ou de Melania Pérez Cruz nun elenco desigual; a escenografía, debida a Carlos Alonso, resulta funcional, mais deslucida co ir e vir dos personaxes polo medio da area do xardín dos soños, metáfora evidente da destrución que chega. No conxunto, un espectáculo aceptable, inquietante e polémico por razóns diversas. Vaian, vexan, e xulguen.

Unha aposta valente

Mentres en Galicia Cándido Pazó dirixe o espectáculo Xardín suspenso, a partir dun texto de Abel Neves, un dos máis importantes dramaturgos no momento actual do país veciño, Jose Martíns, tantas veces implicado na procura de camiños de ida e volta entre Galicia e Portugal, dirixe en Lisboa, no Teatro Dona María Segunda, un espectáculo asentado no texto de Roberto Vidal Bolaño, Saxo Tenor, na que vai ser unha das máis importantes apostas pola dramaturxia galega alén das nosas fronteiras. Velaí temos unha aposta persoal de Manuel Guede, chea de peso e de razóns, que sempre apostou por manter ese vínculo entre dúas terras situadas nas marxes da historia.

 

Coñecemos pouco a dramaturxia portuguesa e coñécese pouco alén Miño a dramaturxia galega, por non falar do teatro, da danza, e de tantas outras cousas vinculadas coa escena. É magoa que desde as múltiples instancias que se poderían invocar non se promovan accións orientadas a facer desta vella rexión galaica un espazo cultural común, que permita que os artefactos culturais poidan circular con maior axilidade e permanencia. É magoa que se siga mantendo unha visión tan limitada das relacións económicas e das interaccións produtivas, porque na fin o que se está promovendo é unha visión simplista da cultura e do seu potencial, inexplicable cando en Plymouth neste xaneiro pasado tanto se quixo falar de cidades creativas e culturalmente dinámicas. Cales? Como? Onde?

Unha canción de Françoise Hardy.

A tempestade imposible da compañía Voadora. Unha lene chuvieira, se acaso.

Shakespeare tuneado

ou

do teatro plástico

Manuel F. Vieites

desde Faro da Cultura

Calquera persoa que teña estado cabo dun Hispano Suíza T49 de 1929 admirará o saber facer da industria da automoción catalá, e seguramente lamentará que algunha unidade de tan fermoso automóbil acabe reconvertida nun arremedo do Eliminator de ZZ Top, na súa orixe un Ford de 1933. Por razóns similares, a recuperación e incorporación de textos clásicos á escena actual debería facerse cunha certa consideración á esencia mesma do texto, a que mostrou Jerzy Grotowski con El príncipe constante de Calderón, para crear en 1967 un dos mellores espectáculos do século XX e ao tempo recuperar un autor necesario, naquela altura ensumido polo Nacional Catolicismo.

Cando non se opera coa lóxica do texto, corremos o risco de habitar o baleiro, sen dramaturxia, sen dirección, sen interpretación. E vendo esta proposta de Voadora, que afirma ser A Tempestade de William Shakespeare, só cabe falar de lene chuvieira, pois nin hai mareira nin treboada. O que se mostra na escena pouco ten que ver coa arte na que tanto destacou Shakespeare, e máis cun xogo de variedades, algunhas afortunadas certamente. Falamos dun popurrí de ocorrencias, de escenas rechamantes que se van armando a partir do que cada quen sabe e pode facer, aínda que ningunha delas teña moito que ver co espíritu declarado da obra anunciada, o que pode provocar o “efecto Lucas”, formulado por Cortazar nun relato titulado “Lucas, sus desconciertos”, incluído en Un tal Lucas.

Vemos coreografías xa coñecidas, catro executivos nun campo de golf, unha proba a un actor que mostra competencias de bailarín, un repartidor de cervexa, unha magnífica escena de cante, e pesa a sensación de estarmos nun concerto de rock que só asoma como tal nos minutos últimos; comprobamos que meter unha moto en escena segue provocando estupor entre un público que aplaude a rabiar cando se berra “y que viva Alfredo Landa” (¡y olé!). Son cousas coas que a compañía Voadora, con dirección de Marta Pazos, lle mete un “tuneado” a unha das pezas máis complexas, difíciles e políticas de William Shakespeare, nun xogo metateatral que se volve ruído co seu decorrer. En efecto, contra a fin da cousa esta, un actor quéixase de que na cousa faltan cousas, e aparece o “efecto Lucas”, pois seguramente o espectador cun certo capital literario bote en falta a Shakespeare, porque se todo vai ben nos números de recheo, nas poucas escenas en que asoma a palabra do dramaturgo inglés o desatino inicial tórnase descomunal desastre. Un exemplo: aquel discurso magnífico no que Gonzalo describe a que sería República ideal apenas se escoita, e perde toda entidade ao estar fóra de calquera contexto; o seu carácter revolucionario e subversivo, tan acaído aos tempos estes, dilúese nunha xesticulación paifoca. Palabras roubadas.

Hai moitos anos, Tadeusz Kowzan estableceu unha posibilidade para considerar os signos que poden concorrer na escena, formulando o problema da natureza da teatralidade, explicando que hai maneiras diversas de combinar os elementos de significación para crear gramáticas escénicas e desenvolver estilos. A dramaturxia e a dirección de escena son disciplinas que poden operar en modo científico coa teatralidade, convertendo o espectáculo nun cuasi-experimento en que se manipulan elementos e variables para construír a gramática que elabora o discurso escénico. E todos os discursos son posibles, todos, especialmente o que deconstrúe, destrúe ou cuestiona a vella idea dun teatro vello: Wielopole Wielopole de Cricot 2, Accións de La Fura dels Baus, Woyzeck de Joseph Nadj, Crave de Vicky Featherstone, por exemplo. Mais non todo o mundo sabe facer eses discursos irreverentes e iluminadores, e cando se esquece esta cousa abrolla unha certa frivolidade e moita ornamentación oca e pretensiosa: o Pop Art, por exemplo, a manifestación máis conservadora da posmodernidade, da que deriva este teatro plástico, concepto sobre o que habemos volver.

Nothing to do with the other "plastic theatre", that of Tennessee Williams.           

Colaxes Pop

Entre os referentes que Miranda procura na mesa de seu pai Próspero, presentado como un máxico da escena, aparece un libro de Joko Ono, toda unha declaración de principios sobre os que se asenta unha poética suposta, feita do fume e das ocorrencias que tanto adora a aristócrata nipona. Magoa que entre eles non estivese The Craft of Play Directing de F. Curtis Canfield ou Cuaderno de Dirección Teatral, de Agapito Martínez Paramio. Pois un dos problemas evidentes desta chuvieira, radica en que xamais deixa de ser unha suma aleatoria de imaxes, como se na escena abondase con traballar a dimensión visual, esquecendo todo o demais. E así acontece que o texto non se sabe dicir ou se di cunha prosodia tan pobre que nin se escoita nin se entende.

Pero o maior problema deste cuasi concerto que asina como directora Marta Pazos é a sensación permanente e ominosa do dejà vu, pois é moi difícil non deixar de pensar nalgunhas cousas xa vistas na escena, coma aquel espectáculo que Alex Rigola dirixira no Lluire, titulado Ricardo III (mellor sería dicir Ricardo o do terceiro), por non falar doutras propostas máis recentes que non comentaremos. A arte máis Pop, con Warhol como recadador máximo, fixo da “cleptomanía” artística e da reciclaxe, unha maneira de ser e de estar no mundo. Unha forma de estar que tamén agroma na escena final, cando a música de fondo induce e incita o aplauso, o bater palmas propio dun concerto pop. Sen comentarios.