.jpg)
Touporroutou da
lúa e do sol
Defensa do
teatro popular
MV García
Unha nova achega directamente das páxinas de Faro de Vigo / Faro da Cultura
Cando Eugenio Barba
inicia as súas experiencias de etnografía teatral, na procura de formas
teatrais ora perdidas ora situadas na periferia dos sistemas culturais, vai dar
con manifestacións que procedían daquilo que Peter Brook definira en 1968 (The Empty Space) como teatro sagrado, e como
teatro rudo. No seu traballo á fronte do Odin Teatret van ter idéntica
importancia as técnicas recollidas en Kerala e as cantigas aprendidas nas
montañas de Sardeña. Barba, coma Staniewski, os dous adestrados con Grotowski, quixo
ir ao encontro da forza dramática contida nas formas do teatro popular, que
contra finais dos sesenta e nos primeiros setenta comezaba a esmorecer coas
sociedades agrarias que lle deran vida.
En Galicia, Teatro
Circo, e despois a Escola Dramática Galega, puxeron en marcha nos anos setenta un
ambicioso proxecto de recollida de materiais desa dramaturxia popular que estouraba
en tantas vilas e aldeas do interior do país, e sobre a que Vicente Risco xa
dera cumprida noticia no seu magnífico estudo sobre a etnografía galega, que
Ramón Otero Pedrayo inclúe na Historia de
Galiza, publicada baixo a súa dirección en Bos Aires en 1962. Así saberemos
de autos, entremeses, prantos, ladaíñas, procesións, folións, ruadas, fiadas, muiñadas…,
e outras manifestacións que se situaban a medio camiño entre o ritual e a
festa.
A partir dese rico
patrimonio contido na dramaturxia popular, Roberto Vidal Bolaño constrúe a súa
obra dramática primeira, consonte a denominación escollida para o seu grupo,
Antroido, e tendo tamén en conta o paradigma escénico que esa escolla en boa
medida aconsellaba, que non era outro que aquel que desenvolveran algunhas das compañías
de teatro que Agustín de Rojas Villandrando enumera en El viaje entretenido (1603). Alleos á “finesse” dun teatro
psicolóxico aínda por vir, aqueles actores e actrices, non interpretaban; máis
ben mostraban condutas, a través do movemento escénico e do uso de elementos, e
da súa capacidade para xogar coa alteridade, a mesma que reclamará Vsevolod
Meyerhold.
Catro son os cómicos
que conforman a compañía á que Roberto Vidal Bolaño outorga a patente para
percorrer os camiños vellos e novos contando e presentando todo tipo de
historias, algunhas delas tomadas dun tal Álvaro Cunqueiro, o autor de As crónicas do sochantre, tan vinculadas
cos cómicos da legua. E como cómpre, eses cómicos ofrecen un espectáculo rudo
na súa aparencia, pois na representación non se pretende outra cousa que contar
historias, botando mans de poucos elementos e de moita imaxinación. Por iso as
barbas son de pega, as caretas semellan medio tortas e as roupas andan sempre mesturadas.
Non hai ningún desexo de realismo ou de verosimilitude, nin de ofrecer un
produto ben feito, pois que se traballa de maneira atrapallada, aguantando da
fame e vixiando os camiños.
Este Touporroutou da Lúa e do Sol, que vén de
estrear o Centro Dramático Galego, constitúe unha mostra magnifica dese teatro popular,
rudo e poético, que ata hai ben pouco formaba parte do noso patrimonio
inmaterial e que Roberto Vidal Bolaño quixo inventariar, para beneficio de
todas e todos nós. Un espectáculo no que cómpre destacar o magnífico traballo
do seu director, Eduardo Alonso, para manter e poñer en valor esa dimensión
trapalleira que sempre ten a dramaturxia popular, pero tamén o do escenógrafo,
Paco Conesa, e o do creador da partitura musical, Bernardo Martínez.
Igualmente, hai que salientar a actuación excelente dun electo integrado por
Victoria Pérez, Alejandro Carro, Fernando González ou Laura Míguez, fantástica
de principio a fin. Un elenco que consegue que o seu traballo semelle sinxelo,
doado, mesmo torpe, e que, por iso mesmo, acaba por mostrar unha profesionalidade
enorme.
Agora que o ano Vidal
Bolaño inicia o seu devalo, este espectáculo do Centro Dramático Galego acaba
por se converter na mellor das homenaxes posibles, pois vai recuperar unha
forma de facer o teatro, en clave popular, pola que el sempre apostou, por
moito que soubese doutras formas e maneiras igualmente importantes, como
mostrou no magnífico Xelmírez ou a Gloria
de Compostela, en 1999.
A boneca Sambita
Este ano, por iniciativa do seu director, Manuel Guede
Oliva, necesaria e ao mesmo tempo oportuna, o Centro Dramático Galego decidiu
instituír o Premio Roberto Vidal Bolaño ao espectador, pois como destacaba o
propio Guede, sen público, sen espectadores, o teatro perde a súa razón de ser,
renuncia á súa etimoloxía. E nesta súa primeira edición o Premio foille
concedido a María Xesús Arias, quen mentres asistía a un espectáculo de Paula
Carballeira, lembrou aquela boneca, exótica e fascinante, que seu pai lle
trouxera de Guinea.
As palabras de María
Xesús Arias ao recoller do Premio, xusto antes de que subise o pano do Touporroutou, non puideron ser máis
oportunas, cheas desa sabedoría popular que nace da vivencia e da reflexión.
Lembrou María Xesús o poder evocador do teatro, coa súa boneca exótica, pero
tamén a oportunidade que nos ofrece para construír mundos, todos os mundos
posibles. Como cando de pequena, recreaba, cos seus amigos e amigas, en
Maniños, as películas que vía no cine, facendo teatro do cine e na rúa. Xogos
cos que se aprende a ser, e a vivir. Pois o teatro é, ante todo, un xogo de
vida. Un xogo que xamais deberiamos perder.
