Teatro de Ningures

Teatro de Ningures

Unha metáfora do teatro noso

MF Vieites

Desde Faro da Cultura, con amor

Hai xa vinte e cinco anos que naceu Teatro de Ningures. O nome, polo que sabemos, foi una proposta de Henrique Harguindey Banet, un dos mellores tradutores con que conta o país, e notable activista cultural. En realidade, a historia comeza bastante tempo antes, por volta de 1976, ano en que nace Matamoura, e que logo, en 1981, se denominará Mua Grupo de Teatro. Naquelas primeiras andainas andaban Xosé Manuel Pazos, Casilda García, Carlos Soliño ou Xoán Chillón, nun momento en que no Morrazo o teatro era una actividade cunha enorme proxección, e no que militaban persoas como Xosé Vázquez Pintor, Celso Parada ou Pedro Pablo Riobó, que desde as súas compañías alentaron moitas carreiras escénicas.

Ningures nace en boa medida por mor dunha historia pouco coñecida e por veces silenciada, coma se houbese que evitar determinados acontecementos do pasado. Nace cando a Escola Dramática Galega desautoriza a existencia en Vigo dunha sección da mesma, que con moito empeño e non poucos desgustos tentaban impulsar Antón Lamapereira e o infelizmente desaparecido Tuto Vázquez. A quebra da compañía Luís Seoane tivo bastante que ver naquela historia, pois algunhas persoas víronse na necesidade de volver a unha Escola que fora pouco menos que abandonada á súa sorte, se ben moitos cooperantes e colaboradores, tamén expulsados do barco, seguían a pagar as letras daquel local que existiu durante anos cabo do Museo do Home na cidade da Coruña. Antón Lamapereira abriu un local da EDG na Avenida de Galicia, en Vigo, que puido ser un centro importante para dinamizar a vida teatral da cidade, xusto no momento en que comezaba a esmorecer. O local estivo aberto pouco máis dun ano.

Ningures foi creado por un colectivo de persoas que, coa denominación de Taller Experimental de Cangas, participan nun espectáculo denominado E vostede, ¿cómo se chama?, que se estrea en 1986, e que foi distribuído en Galicia coas siglas da Escola Dramática Galega. Xusto canto están traballando no segundo espectáculo, Zeussion Continua, estreado en 1987, prodúcese aquel episodio no que os socios fundadores da Escola Dramática Galega retoman o poder na cooperativa e botan do barco a toda persoa que non tivese esa condición. Pouco despois a EDG deixaría de funcionar.

Ningures contou naquela altura con apoios importantes, entre eles cos de persoas coma Anxo Quintanilla ou Francisco Oti Ríos, que naquela altura participaban na posta en marcha dos primeiros circuítos teatrais promovidos pola Xunta de Galicia, como foron os Martes Teatrais ou os Venres Teatrais, o que permitiu que aqueles dous primeiros espectáculos fixesen un elevado número de funcións en toda Galicia. E toda aquela actividade levou inevitablemente ás portas da profesionalidade, que se produce arredor de 1989, cando se presenta o espectáculo Ubú rei, con dirección de Etelvino Vázquez.

Desde aquela Teatro de Ningures vén desenvolvendo una considerable actividade. Do grupo inicial quedan Casilda García e Xosefa Barreiro. E polo camiño foron aparecendo persoas coma Sonia Rúa ou Salvador del Río, cos que se conforma o núcleo estable dunha compañía que ten realizado un bo numero de espectáculos marcados pola procura do rigor e da calidade. En toda esa andaina foi fundamental a figura do director Etelvino Vázquez, procedente de Teatro del Norte, Asturias, que estableceu unha liña de traballo asentada nas mellores esencias do teatro independente.

Teatro de Ningures xa ten pois vinte e cinco anos, e malia a transcendencia do feito, a compañía non armou ningunha celebración, quizais por un exceso de humildade ou quizais porque os tempos non están para festas. Unha renuncia que non deixa de ser un síntoma da situación que atravesan as artes escénicas en Galicia, pois todo aquilo que se foi construíndo desde que Luís Álvarez Pousa asumira por un tempo a Dirección Xeral de Cultura, e asentara as bases da política cultural e teatral que foi en todos estes anos, leva camiño de acabar derruído e sen solución de continuidade. Ningures representa, coma outras compañías, unha metáfora do teatro noso, feito con enorme xenerosidade, con innúmeros esforzos, con medios escasos e con atrancos diversos. E malia todo, esta compañía, coma outras, loita por manterse activa malia que os que manexan as inclemencias do tempo aconsellen outra cousa. O seu nome, “teatro de ningures” non deixa de ser unha ironía dos tempos que corren nesta “terra de ningures”. Parabéns e ánimo. Virán tempos mellores.

Todas esas compañías que fixeron posible un teatro noso forman parte do noso patrimonio, do material e do inmaterial. Na memoria colectiva, e na de cada espectador, quedan as pegadas das ducias de espectáculos que se foron construíndo ao longo destes anos, as peripecias dos personaxes que amamos, detestamos ou simplemente ignoramos. Velaí imaxes e vivencias de Atra Bile, Emigrados, Bailadela da morte ditosa, O polbo, Crónica de Pantagruel, Tic-Tac, Fausto ou As troianas. Espectáculos que incrementaron o repertorio e o capital do noso sistema escénico.

Unha empresa nosa, coma outras, está de aniversario, xusto no momento en que tantas variables ameazan con afundir o noso tecido produtivo, e a creación cultural tamén forma parte dese tecido. Por iso quizais os poderes públicos deberían considerar o que facer para manter vivo o tecido cultural e potencialo. Pero antes de que o fagan deberían consideren unha lectura, o libro titulado Performing Arts. The economic dilemma, editado en 1968 e aínda vixente, unha lectura obrigada para calquera persoa que detende responsabilidades en política cultural. Pois ninguén nace aprendido.

 

Tres versións de Manuel Lourenzo

Troianas e outras pezas

Tres versións de Manuel Lourenzo

MV García

Temos neste novo volume con traballos de Manuel Lourenzo, tres versións para a escena de tres coñecidos textos literarios: As troianas de Eurípides, Drácula de Bram Stoker, e A illa do Doutor Moreau de H. G. Wells. Versións que nos dous últimos casos supoñen un tránsito no que a materia narrativa se converte en materia dramática, nun proceso que os máis entendidos definen como “transmodalización”, ao mellor por consideraren que no literario hai modos, máis que xéneros, como diría Gérad Genette.

A versión é tan vella como a literatura, pois esta nunca deixa de ser recreación ou apropiación, e un bo exemplo témolo na dramática grega na que os motivos, os temas e os personaxes se suceden de forma recorrente, e unha boa parte dos textos coñecidos parten do que se coñece como ciclo tebano, ciclo troiano, ou saga dos Átridas. Toda a historia da literatura está chea de versións e todos os grandes dramaturgos do pasado fixeron algunha, recollendo esa materia épica, lírica ou narrativa contida nas grandes sagas clásicas, como fará William Butler Yeats coa materia gaélica. Na actualidade a versión colle outro rumbo, quizais alentada pola febre posmoderna, que fai que o Ricardo III de William Shakespeare se converta en Ricardo o do terceiro.

Non é este o caso destes tres traballos de Lourenzo, que xa no pasado tiña realizado interesantes propostas en relación con algúns dos personaxes centrais dalgunha das sagas anteditas, coma Electra. Destacan os tres pola lealdade coa esencia de cada un dos textos escollidos e por mostrar a complexidade que os autores orixinais trasladaron á palabra escrita.

No caso de As troianas, Lourenzo recupera a peripecia de Hécuba e, coa dela, a doutras mulleres que, como tamén escribira no seu día Dorotea Bárcena, acaban sendo botín de guerra, como adoita acontecer en tantos e tantos países, algúns deles ben próximos no tempo e na xeografía. Rematada a guerra, e reducida Troia por medio do lume, os guerreiros vencedores inician o reparto do botín humano; uns serán asasinados e outras serán escravizadas no servizo do novo amo. Comeza así unha traxedia nova para Hécuba, Andrómaca ou Casandra, para a mesma Helena, que é a que padecen todas as mulleres que seguen a ser obxecto do desexo dos homes nunha sociedade androcéntrica e profundamente machista. Fronte a esas mulleres aparecen, na latencia ou na presenza, dous guerreiros micénicos, que non coñecen outra conduta que a violencia extrema: Menelao e Agamenón. Tamén aparece o novo modelo de heroe, Odiseo, quen destaca pola súa sagacidade pero tamén pola capacidade para establecer todo tipo de simulacros.

O texto recolle o esencial da peza de Eurípides, e acerta a establecer o forte vínculo entre a materia troiana e a saga dos Átridas, toda ela chea de maldicións, traizóns, vinganzas e mortes violentas, que xa se adiviñan nas visións de Casandra. Un texto que recrea imaxes de destrución, desterro e violación, tan comúns hoxe en día.

Volve Lourenzo neste volume, na peza Transilvania, sobre unha das súas teimas máis recentes, aínda que poida ser vella no tempo, pois son xa varios os textos nos que recrea a peripecia do personaxe creado por Bram Stoker a partir dun relato de 1820 de William Wilkinson que recolle historias sobre Vlad III (1431-1477), duque da Valaquia e un dos máis sólidos inimigos do Imperio Otomán na súa expansión polas terras da Europa, un dos poucos en parar o seu avance. Curiosamente, fronte á imaxe sanguinaria que del se constrúe en Europa, Vlad Tepes, tamén denominado “dracul”, por “dragón”, é un heroe nacional na Romanía, como o é Rí Deircc en Escocia. Velaí outro drama.

Posthumanismo

Non hai dúbida de que a obra de Herbert George Wells, A illa do doutor Moreau (1896) avanza en case un século debates actuais sobre os límites da enxeñería xenética, ou sobre a fin do humanismo, pois os amantes do “trans” xa falan de transhumanismo. Aínda que hoxe xa ninguén pensa na construción de novos seres partindo dos actuais, pois a clave estaría nunha combinación entre o ser humano e os androides orgánicos que imaxinara Philip K. Dick (recreados en Blade Runner), a obra de Wells é unha metáfora da aporía que podemos construír cando a ciencia carece de ética, e ben sabemos que a posmodernidade aposta pola renuncia a calquera tipo de ética.

Lourenzo recolle o tema central da obra de Wells, a manipulación xenética, e presenta unha cuestión certamente transcendental, como é a da educabilidade deses novos seres que carecen da indeterminación e da plasticidade dos seres humanos. Como educar un transhumano nunha sociedade aínda humana, como facer que sigan unha lei que non entende? Certamente non hai solución. Na sociedade posthumana os humanos estamos de máis. Xa se viu en Blade Runner. Os androides non soñan con humanos.