Epígonos de Bob Dylan

A néboa amarela

MV García

Faro da Cultura, Faro de Vigo

Na mellor tradición dos músicos e narradores ambulantes que percorrían os territorios da Unión en vagóns de mercancías, dando conta nos seus poemas musicados de historias de todos os días, Bob Dylan mantivo ao longo da súa traxectoria esa paixón pola historia que se vai enfiando nun rondó case interminable. Esa aposta pola vella tradición xa se deixa sentir na canción titulada A Hard Rain’s A-gonna Fall, incluída no álbum The Freewheelin’ Bob Dylan, editado en 1963. Trátase dunha cantiga complexa, na que asoman moitas historias, nun carrusel que se vai movendo de forma aleatoria.

Esa querenza de Dylan polas historias longas e complexas, con varias capas e liñas de fuga, non vai desaparecer mesmo despois da ruptura que supuxo o álbum titulado Bringing It All Back Home, editado en 1965 e co que principian aventuras musicais marcadas pola mestura de estilos. Ruptura que chegarían co Newport Folk Festival daquel mesmo ano, cando abandona o escenario ante os berros de desaprobación do público, e coa edición, tamén en 1965, do álbum Highway 61 Revisited, que se abría coa fascinante “Like a Rolling Stone”.

Esa pulsión narrativa de Dylan, volve agromar con forza en Desire, un álbum de 1976, con cantigas que recollían historias daquela recentes como as de Rubin Hurricane Carter, aquel rapazote ao que lle arruínan a vida simplemente por ser negro, ou a de Joey Gallo, un integrante da mafia con bo corazón. Tamén trae a balada titulada “Romance in Durango”, fermosa historia de amor e perdición onde se mesturan linguas e sobre todo instrumentos e estilos musicais. “Romance in Durango”, coma as anteriores, está escritas con esa mestura de narración, épica e lirismo, que sería necesaria para alentar unha boa película, quizais de Sam Peckinpah. Esa mesma forza narrativa e musical atopamos en “Black Diomond Bay”, unha cantiga na que ao mellor mesmo se poderían atopar ecos de Victory: an Island Tale, novela de Joseph Conrad, pero tamén seguramente de Under the Volcano, esa fermosa obra mestra de Malcom Lowry, onde a realidade nos chega a través do cristal improbable do mezcal. Na cantiga titulada “Black Diamond Bay” saberemos da historia dun fato de persoas que viven as últimas horas nunha illa na que estoura un volcán que enche todo de lava, néboa amarela e derradeiros desexos.

Velaí o punto de partida para esta peza titulada A néboa amarela, escrita por César Candelas e Rubén Ruibal, que, como eles dous recoñecen, non é máis do que unha dramatización das diversas historias que falan de vidas condenadas á destrución e ao naufraxio. Comentan igualmente que a peza forma parte dun proxecto no que quixeran poñer en forma dramática as múltiples historias que asoman nas diferentes cantigas, e que viría sendo como aquela idea do Dylan de facer unha cantiga con cada unha das visións que nos traslada A Hard Rain’s A-gonna Fall. Todo sexa pola música.

Unha peza escrita a dúas mans, maneira de facer que ten unha longa tradición na literatura dramática occidental, que colle pulo no renacemento teatral británico con autores coma John Webster, Thomas Dekker ou Ben Johnson. Ao longo da historia formáronse parellas que se fixeron célebres pola proxección e a calidade das achegas, como a integrada por Eugene Labiche e Marc Michel, autores tan queridos no xénero do vodevil, parella que se fai trío con Auguste Lefranc. Bo expoñente dunha maneira moi estendida de crear textos e espectáculos naqueles xéneros que máis se sitúan ao abeiro do teatro comercial, que en moitas ocasións destaca pola súa notable calidade. 

Parella notable foi a formada por Jorge Luís Borges e Adolfo Bioy Casares, dous dos mellores fabuladores que deu a historia da literatura universal, se tomamos a palabra “fabulador” en toda a súa amplitude e riqueza: fabular a fabulación. Ao mellor con esa maneira de fabular, de maquinar historias, foi como Andres Vila e Xosé Cid Cabido imaxinaron e escribiron, a dúas mans, Copenhague (Xerais, 1993) peza precursora do “evidencialismo” literario. Por veces os misterios hai que deixalos como están. Polo ben dos misterios, e da música.

A mirada indiscreta de Jean Genet

Infamias e perversións

MV García

Esta reseña foi publicada en Faro da Cultura, suplemeneto cultural de Faro de Vigo.

Dicía Terry Eagleton (Ideology. An Introduction, 1995), que a ideoloxía non deixa de ser una maneira de facer valer ou, simplemente, mostrar as crenzas que todos temos, tamén de exercer o poder ante os demais, ou sobre os demais. Quizais por iso contra mediados dos setenta do pasado século apareceron en Inglaterra grupos de teatro como Monstrous Regiment que tiñan entre o seus obxectivos ofrecer unha mirada nova, sen esquecer as relacións de poder que se establecían en grupos que asumían e mesmo defendían un discurso progresista. Tamén quizais por iso na hora de falar de teatro político se deba falar de teatros, en plural; dos que se sitúan nunha perspectiva de clase e que exploran o conflito social, pero tamén dos que se sitúan nunha perspectiva máis próxima á interacción cotiá entre as persoas e falan das crenzas, vivencias e condutas máis íntimas. Por iso a obra dramática de Harold Pinter ou de Caryl Churchill ten unha dimensión política ben diferente da que poidamos encontrar en autores coma Bertolt Brecht ou Alfonso Sastre.

Jean Genet vai ser, por iso mesmo, un dos autores que máis e mellor exemplifican esa escrita comprometida e reveladora, que adquire unha forte dimensión política en tanto mostra os dramas humanos con especial crueza, coa que abrollan todas as infamias e perversións que permanecen agochadas detrás das máscaras sociais, pois acontecen no círculo máis íntimo, alí onde non chegan as miradas indiscretas, alí onde aniñan pensamentos e desexos que estarrecen e arrepían. Luis Vélez de Guevara, dramaturgo do Barroco español, recreou, na novela titulada El diablo cojuelo, as andanzas dun diaño que percorría as casas da nobreza madrileña e andaluza, mostrando a hipocrisía de figuras que caracteriza como samesugas humanas, nunha sátira cunha notable tonalidade grotesca na que George Peale quere ver un espírito saturnal.

Aquela mirada indiscreta de Vélez de Guevara, fillo de xudeus conversos nun reino católico integrista, é ben similar á que adopta Jean Genet en toda a súa obra literaria, marcada esta pola perspectiva dunha persoa que sempre viviu coma un ser excluído, profesando unha marcada anomía social e literaria. Pois na súa vida e na súa obra se reflicte esoutra mirada que ofende, confunde, intriga, perturba, incomoda…; ou que mesmo seduce, como lle aconteceu a Jean-Paul Sartre, autor do famoso estudo San Genet, comediante e mártir, que certamente subiu a aquel estraño ser aos altares da gauche divine.

Na súa vida de ser rexeitado, castigado e reprimido, Genet aprendeu moitas cousas, sobre todo cousas relativas ás maneiras en que os seres humanos xestionan as relacións de poder que establecen entre si, e nelas as de dominación e submisión, unha constante en toda a súa obra dramática, particularmente en textos como As criadas (1947) ou Haute surveillance (1949), nas que se perciben con claridade pautas de conduta marcadas por unha comunicación patolóxica e chea de paradoxos, e na que as persoas asumen todo tipo de roles e conforman todo tipo de rituais e cerimonias. Unha pauta que se manifesta no primeiro dos textos citados, que Genet escribe seguramente partindo daquel crime que se fixera célebre en Francia en 1933, o das irmás Papin.

A obra de Genet ten especial relevancia nos tempos revoltos que vivimos, como quizais poidamos deducir da lectura de O balcón, xogo delirante de imposturas e simulacións nas que un conxunto de personaxes que representan as forzas vivas do corpo social dan renda solta aos seus desexos máis íntimos. Todo transcorre nun bordel ao que acoden persoas que queren ser personaxes, mentres no exterior avanza unha revolución na que eses personaxes de ficción van ter un rol fundamental. Toda unha metáfora para mostrar a podremia moral que iguala aos pequenos e grandes delincuentes.

Os piares da sociedade

A diferenza de Jaime Gil de Biedma, nado nunha familia da alta burguesía (era tío da fotografa Ouka Lele e da política Esperanza Aguirre), poeta que tamén ofrece unha mirada convulsa e desgarrada, Genet observaba a sociedade coa mirada descrida e distante de quen nada ten que perder, de quen se sabe excluído, de quen habita na anomía social. Por iso non dubida en mostrar todas esas zonas escuras nas que moitos outros escritores xamais ousarían entrar, pero que forman parte da vida cotiá de todas e todos nós. E ao facelo así acaba por descubrir que os piares da sociedade están asentados sobre un banco de area.

¿Quen nos ía dicir que aquel santo varón, Marcial Maciel, outrora venerado pai dos lexionarios de Cristo, levaba unha dobre vida e acabaría sendo acusado, mesmo polos seus propios seguidores, dos crimes máis horrendos? ¿Ou que Bernie Madoff acabaría sendo repudiado por todas aquelas persoas que pouco tempo atrás pagarían por convidalo a cear? ¿Ou que a igrexa católica irlandesa, tan firme defensora de tan sólidos valores, tería que pedir perdón polos crimes cometidos por tantos dos seus membros? Comparado con todos eles, en efecto, Genet era un santo, e ademais, un escritor excelente, como se pode ver nestes dous textos que nos chegan en versión galega de Inma López Silva.