Denuncia da dominación
MV García
Traballo publicado en Faro da Cultura, Faro de Vigo
Despois de corenta e cinco anos dun encontro fortuíto con que vai ser o seu home, un inesperado cambio de destino que a integra no mundo exclusivo da oligarquía industrial, una muller reconstrúe o seu pasado nun acto de construción permanente da súa identidade, a dunha muller do común que por un golpe da fortuna se incorpora a un mundo que non é o seu. E nese acto mesmo de asunción dunha vida impropia inicia unha peripecia vital marcada polos paradoxos que se manifestan tanto nas circunstancias vitais que debe enfrontar como na maneira de se comportar cos outros, sendo un dos máis permanentes esa súa tendencia a facer preguntas que non deixa contestar.
Despois de corenta e cinco anos dun encontro fortuíto con que vai ser o seu home, un inesperado cambio de destino que a integra no mundo exclusivo da oligarquía industrial, una muller reconstrúe o seu pasado nun acto de construción permanente da súa identidade, a dunha muller do común que por un golpe da fortuna se incorpora a un mundo que non é o seu. E nese acto mesmo de asunción dunha vida impropia inicia unha peripecia vital marcada polos paradoxos que se manifestan tanto nas circunstancias vitais que debe enfrontar como na maneira de se comportar cos outros, sendo un dos máis permanentes esa súa tendencia a facer preguntas que non deixa contestar.
Na meta, obra de Thomas Bernhard que nos chega en versión galega de Ana Contreras e Afonso Becerra, mostra ese exercicio de configuración da identidade a través dun proceso de reconstrución da historia, a propia e a dos demais. Un tema recorrente na obra dun dos autores máis importantes da literatura de expresión alemá, que pouco antes de nos deixar presentaba unha das novelas máis inquietantes e sorprendentes de todo o século XX, Extinción. Agora vemos como unha muller fai reconto so seu pasado para mostrar a súa condición de estranxeira no mundo que habita, e ante o que mostra sentimentos encontrados, e dos que quizais o mellor síntoma sexa ese equilibrio incerto entre o amor e o odio ante todo, tamén ante un fillo hiperbólico.
A peza transcorre en dous espazos diferentes. No primeiro mostra a residencia habitual da familia, e no segundo a súa residencia de verán, nunha vila costeira á que se trasladan na compaña dun escritor novo que acaba de obter un inesperado éxito cunha peza titulada Sálvese quen poida, e que, en certa medida, vai ser unha sorte de espello do propio Bernhard. Un éxito que semella estar sometido ao puro azar, nese tempo suspendido que media entre o remate do espectáculo e o inicio da reacción do público, que pode aplaudir ou rabiar sen saber moi ben que mecanismos instintivos activan respostas tan dispares. Un recoñecemento explícito de que o favor do público obedece a criterios irracionais, algo infelizmente moi común en Europa enteira. E con esa visión do éxito tamén vai unha reflexión a respecto do teatro e da súa situación actual.
Hai obxectos especialmente relevantes en todo este xogo de reconstrución da historia familiar, poderosas metáforas da existencia. Dunha banda esas maletas que as dúas mulleres trasladan entre eses dous espazos e que conteñen obxectos cos que tecen e destecen as súas vivencias e fan a súa memoria; maiormente a memoria da nai, pois a da filla foi fagocitada toda ela por unha nai posesiva e castradora. Na súa relación e na súa comunicación con ela, a nai busca a petrificación da rapaza, a súa conversión en obxecto, en cousa inmóbil, procesos dos que tanto ten escrito Paul Watzlawick, na súa hermenéutica da comunicación patolóxica.
Por outra banda, as chaquetas, entendidas como roles cos que os outros constrúen a identidade daquelas persoas que sitúan nunha posición de submisión, subsidiaria. Chaqueta que pode ser tamén vestido, abrigo ou prenda que confire identidade. Unha maneira na que as persoas acaban por se converter en monicreques, movidos por fíos dun poder superior ou pola forza do costume. Dominación e submisión que Bernhard xamais deixou de combater, denunciando o xogo de roles co que se relambía unha sociedade dominada pola hipocrisía e polas máscaras sociais.
Un texto que dá conta da mestría con que Bernhard constrúe a súa obra dramática no plano formal e no dos contidos, neste caso co falar incesante dunha muller que apenas escoita o que acontece ao ser redor, se ben aquí e acola se oian outras voces. Un monólogo que nos fai lembrar textos doutros autores célebres e únicos como James Joyce, Samuel Beckett, Julio Cortázar ou Bernard-Marie Koltès. Foi espectáculo producido por Ónfalo Teatro e cunha interpretación marabillosa de Luísa Merelas.

Fronte á mestura de estilos, xéneros e rexistros, que tan ben define a creación posmoderna, Thomas Bernhard aposta polas esencias, pola palabra e polo drama, é dicir por unha acción ben definida e ben construída, aínda que sexa polisémica. Por iso vai ser, con Beckett ou con Pinter, un deses autores que destaca por unha defensa radical da modernidade. Curiosamente nin Johannes Birringuer, nin Michael Vanden Heuvel o consideran autor posmoderno, e Hans-Thies Lehmann esquece o seu nome no seu estudo sobre o teatro posdramático. Pois Bernhard é autor moderno, sobre todo na dimensión crítica e política do seu traballo e no seu rexeitamento de tradicións rancias.